Цур: различия между версиями

testwikiдихъай
Перейти к навигации Перейти к поиску
imported>InternetArchiveBot
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
 
(нет различий)

04:52, 13 октябрь 2023 тарихдиз талукь тир алай жуьре

Цур — химиядин элементрин девирдин системадин 4-лагьай девирдин 11-лагьай кӀеретдин, 29 атомдин нумра авай химиядин элемент. Cu символдалди ишара жезва (Шаблон:Lang-la). ГьакӀан затӀ «цур» (CAS-нумра — пластиквал авай, къизилдинни-жегьре рангунин (оксиддин пленка авачиз — жегьре рангунин) элячӀдай металл я. Дегь чӀаварилай инсандин патай кардик кутазва.

ТӀебиатда жугъурун

Михьи кӀус яз жагъай цур

Чилин чкалда квай цурунин юкьван кьадар — (4,7-5,5)·10−3% (массадиз килигна) я. Гьуьлуьн ва вирен це цурунин кьадар гзафни-гзаф тӀимил я: 3·10−7% ва 10−7% (массадиз килигна) кьурвал я.

ТӀебиатда цур гьам галкӀурунра, гьамни михьи кӀусар яз жагъизва. Индустриядин метлеб авай галкӀурунар халькопирит CuFeS2, цурунин колчедан хьиз малум я, халькозин Cu2S ва борнит Cu5FeS4 я. Абурухъ галаз цурунин маса минерални гьалтзава: ковеллин CuS, куприт Cu2O, азурит Cu3(CO3)2(OH)2, малахит Cu2CO3(OH)2. Са бязи вахтара цур михьи кӀусар яз гьалтзава, чара-чара кӀватӀ хьунрин масса 400 тонндав агакьзава[1].

Физикадин кьетӀенвилер

Цурунин кристаллар

Цур — къизилинни-жегьре рангунин пластиквал авай металл я, ахъа гьавада фад адаз хас тир интенсив хъипивал авай яу ранг гузвай оксиддин пленкадив кьазва. Эку чкада шуькуь пленкайриз къацувал авай аби ранг авайди я.

Цурунин са шумуд цурурна акадарун (сплав) авайди я: латунцинкдихъ, кишпиркъеледихъ ва маса элементрихъ галаз, мельхиорникельдихъ, баббитаркьуркьушумдихъ ва масадбур.

Хкудун

Цур цурунин рудайрикай хкудзавава. Цур хкудунин асул методар — пирометаллургия, гидрометаллургия ва электролиз я.

  • Пирометаллургиядин метод - цур сульфиддин рудайрикай арадал гъизва, (мисал яз CuFeS2):
𝟤𝖢𝗎𝖥𝖾𝖲𝟤+𝟧𝖮𝟤+𝟤𝖲𝗂𝖮𝟤𝟤𝖢𝗎+𝟤𝖥𝖾𝖲𝗂𝖮𝟥+𝟦𝖲𝖮𝟤
  • Гидрометаллургиядин метод - цурунин минералар какадарнавай гугуртдин кислотада, я аммиакдин растворда цӀурурзава. Аэпа арадал атй растворрикай цур металлик ракьуналди хкудзава:
𝖢𝗎𝖲𝖮𝟦+𝖥𝖾𝖢𝗎+𝖥𝖾𝖲𝖮𝟦
𝖢𝗎𝖲𝖮𝟦𝖢𝗎𝟤++𝖲O𝟦𝟤
𝖪:𝖢𝗎𝟤++𝟤𝖾𝖢𝗎𝟢
𝖠+:𝟤𝖧𝟤𝖮𝟦𝖾𝖮𝟤+𝟦𝖧+
𝟤𝖢𝗎𝖲𝖮𝟦+𝟤𝖧𝟤𝖮𝟤𝖢𝗎+𝖮𝟤+𝟤𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦

Химиядин кьетӀенвилер

ГьакӀан затӀ

Кьежей гьавада цур окисламиш жезва ва (II) цурунин основной карбонат арадал къвезва:

𝟤𝖢𝗎+𝖧𝟤𝖮+𝖢𝖮𝟤+𝖮𝟤 𝖢𝗎𝟤𝖢𝖮𝟥(𝖮𝖧)𝟤

Къайи концентрироватнавай гугуртдин кислотадихъ галаз реакция ийизва:

𝖢𝗎+𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦 𝖢𝗎𝖮+𝖲𝖮𝟤 +𝖧𝟤𝖮

Кудай концентрироватнавай гугуртдин кислотадихъ галаз:

𝖢𝗎+𝟤𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦 𝖢𝗎𝖲𝖮𝟦+𝖲𝖮𝟤 +𝟤𝖧𝟤𝖮

Яд галачир гугуртдин кислотадихъ галаз, 200 °C-далди:

𝟤𝖢𝗎+𝟤𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦 200oC 𝖢𝗎𝟤𝖲𝖮𝟦+𝖲𝖮𝟤 +𝟤𝖧𝟤𝖮

Акадарнавай гугуртдин кислотадихъ галаз, гьавадин кислород иштиракдалди ифирна :

𝟤𝖢𝗎+𝟤𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦+𝖮𝟤t 𝟤𝖢𝗎𝖲𝖮𝟦+𝟤𝖧𝟤𝖮

Концентрироватнавай азотдин кислотадихъ галаз реакциядиз гьатзава:

𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖭𝖮𝟥 𝖢𝗎(𝖭𝖮𝟥)𝟤+𝟤𝖭𝖮𝟤+𝟤𝖧𝟤𝖮

Какадарнавай азотдин кислотадихъ галаз реакциядиз гьатзава:

𝟥𝖢𝗎+𝟪𝖧𝖭𝖮𝟥 𝟥𝖢𝗎(𝖭𝖮𝟥)𝟤+𝟤𝖭𝖮+𝟦𝖧𝟤𝖮

Пачагьдин эрекьдихъ галаз:

𝟥𝖢𝗎+𝟤𝖧𝖭𝖮𝟥+𝟨𝖧𝖢𝗅 𝟥𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤+𝟤𝖭𝖮+𝟦𝖧𝟤𝖮

Кудай концентрироватнавай хлороводороддин кислотадихъ галаз:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖢𝗅 𝟤𝖧[𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤]+𝖧𝟤

Какадарнавай хлороводороддин кислотадихъ галаз, килород иштиракдалди:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖢𝗅+𝖮𝟤 𝟤𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤+𝟤𝖧𝟤𝖮

Газдин тегьерда авай хлороводороддихъ,500—600 °C-далди:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖢𝗅+𝖮𝟤 500600oC 𝟤𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤+𝟤𝖧𝟤𝖮

Бромоводороддихъ галаз:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖡𝗋 𝟤𝖧[𝖢𝗎𝖡𝗋𝟤]+𝖧𝟤

ГьакӀни цур, концентрироватнавай сиркедин кислотадихъ кислород иштиракдалди реакйия ийизва:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖢𝖧𝟥𝖢𝖮𝖮𝖧+𝖮𝟤 [𝖢𝗎𝟤(𝖧𝟤𝖮)𝟤(𝖢𝖧𝟥𝖢𝖮𝖮)𝟦]

Концентрироватнавай аммонийдин гидроксидда цӀрурзава ва аммиакатар арадиз къвезва:

𝖢𝗎NH3H2O,O2 [𝖢𝗎(𝖭𝖧𝟥)𝟤]𝖮𝖧 [𝖢𝗎(𝖭𝖧𝟥)𝟦](𝖮𝖧)𝟤

(I) цурунин оксиддив окисламиш жезва кислород тӀимил хьайла 200 °C-далди ва (II) цурунин оксиддив окисламиш жезва кислород пара хьайла 400-500 °C-далди:

𝟦𝖢𝗎+𝖮𝟤 200oC 𝟤𝖢𝗎𝟤𝖮
𝟤𝖢𝗎+𝖮𝟤 400500oC 𝟤𝖢𝗎𝖮

Цурунин порошок хлордихъ, гугуртдихъ кӀвалин температурада реакциядиз гьатзава:

𝖢𝗎+𝖢𝗅𝟤 𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤
𝖢𝗎+𝖡𝗋𝟤 𝖢𝗎𝖡𝗋𝟤
𝖢𝗎+𝖲 CS2 𝖢𝗎𝖲

300—400 °C -далди гугуртдихъ ва селендихъ галаз реакциядиз гьатзава:

𝟤𝖢𝗎+𝖲 300400oC 𝖢𝗎𝟤𝖲
𝟤𝖢𝗎+𝖲𝖾 300400oC 𝖢𝗎𝟤𝖲𝖾

Металлтуширбурун оксидрихъ галаз:

𝟦𝖢𝗎+𝖲𝖮𝟤 600800oC 𝖢𝗎𝟤𝖲+𝟤𝖢𝗎𝖮
𝟤𝖢𝗎+𝟤𝖭𝖮 500600oC 𝟤𝖢𝗎𝖮+𝖭𝟤
𝟦𝖢𝗎+𝟤𝖭𝖮𝟤 500600oC 𝟦𝖢𝗎𝖮+𝖭𝟤
𝖢𝗎+𝟤𝖭𝟤𝖮𝟦 80oC,CH3COOCH2CH3 𝖢𝗎(𝖭𝖮𝟥)𝟤+𝟤𝖭𝖮

Калийдин цианид галаз реакциядиз гьатзава, калийдин дицианокупрат(I), щелочь ва водород арадал къвезва:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖪𝖢𝖭+𝟤𝖧𝟤𝖮 𝟤𝖪[𝖢𝗎(𝖢𝖭)𝟤]+𝟤𝖪𝖮𝖧+𝖧𝟤

Концентрироватнавай хлорводороддин кислотадихъ ва калийдин хлоратдихъ галаз:

𝟨𝖢𝗎+𝟣𝟤𝖧𝖢𝗅+𝖪𝖢𝗅𝖮𝟥 𝟨𝖧[𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤]+𝟤𝖪𝖢𝗅+𝟥𝖧𝟤𝖮

Эдебият

Баянар

Шаблон:Баянар

ЭлячӀунар

Шаблон:1000